چرخش به سوی روسیه و چین؛ فرصت های قابل استفاده برای ایران

در سال های اخیر، سیاست خارجی ایران شاهد تغییرات اساسی بوده است. چرخش به سمت قدرت های بزرگ و اصیل جهانی مانند روسیه و چین، که از آن به عنوان یک استراتژی برای کاهش فشارهای بین المللی و یافتن متحدانی در سطح جهانی یاد می شود، به یکی از ارکان اصلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی تبدیل شده است.

اما علیرغم این اتحاد استراتژیک، ایران نتوانسته است از تمامی ظرفیت ها و دستاوردهای این دو کشور قدرتمند بهره برداری کافی داشته باشد. روسیه و چین، با تاریخچه ای از روابط اقتصادی، سیاسی و نظامی و فرهنگی قدرتمند، توانسته اند در عرصه جهانی جایگاه ویژه ای پیدا کنند.

در حالی که ایران تلاش می کند روابط خود را با این کشورها تقویت نماید و ارتقا بخشد، اما در بسیاری از زمینه ها نتواسته است از همکاری های این دو کشور به شکلی مؤثر بهره برداری کند.

برخی از این محدودیت ها عبارتند از:

الف. محدودیت های تجاری و اقتصادی

اگرچه ایران به ویژه در دوره تحریم های اقتصادی به دنبال تقویت روابط تجاری با چین و روسیه بوده است، اما این روابط به اندازه ای که انتظار می رفت به نفع اقتصاد ایران نبوده است. چین به عنوان یکی از بزرگ ترین اقتصادهای جهان، به راحتی در موقعیت هایی وارد بازارهای ایران می شود، اما بسیاری از قراردادهای تجاری میان ایران و چین محدود به پروژه های خاص یا کوتاه مدت بوده و به ندرت به توسعه پایدار و بلندمدت می انجامد.

روسیه نیز در حوزه های انرژی و نظامی به ایران کمک هایی کرده است، اما در بسیاری از موارد، سیاست هاو منافع ملی خود را بر منافع ایران اولویت داده است.

ب. چالش های دیپلماتیک و عدم هماهنگی کامل

یکی از دلایل اصلی ناکامی ایران در استفاده از فرصت ها، عدم هماهنگی کامل در سیاست های دیپلماتیک و اقتصادی است. ایران در حالی که روابط نزدیک تری با روسیه و چین برقرار کرده است، اما همچنان با برخی از محدودیت های داخلی و بین المللی روبه رو است که مانع از بهره برداری کامل از این روابط می شود. سیاست خارجی ایران نیاز به شفافیت و هماهنگی بیشتری دارد تا بتواند از این روابط در عرصه های مختلف به نفع کشور بهره ببرد.

ج. عدم استفاده از فناوری های پیشرفته

یکی از مهم ترین فرصت های موجود در روابط ایران با چین و روسیه، انتقال فناوری های پیشرفته و تقویت صنایع داخلی است. اما ایران در این زمینه نتوانسته است بهره برداری مؤثری داشته باشد. روسیه به ویژه در حوزه های نظامی و انرژی، از فناوری های پیشرفته ای برخوردار است که ایران می تواند از آن ها بهره ببرد، اما به دلیل عدم هماهنگی در برنامه ریزی های بلندمدت، ایران نتواسته است این فرصت ها را به شکلی مؤثر به کار گیرد.

در همین راستا، چین به عنوان یک قطب فناوری جهانی می تواند در بسیاری از بخش ها به ایران کمک کند، اما محدودیت های تجاری و سیاسی باعث شده است که این همکاری ها در سطح مطلوبی قرار نگیرند.

برای بهره برداری بهینه از فرصت های موجود در روابط ایران با روسیه و چین، ضروری است که ایران رویکردهایی استراتژیک و مبتنی بر واقعیت های جهانی و ملی اتخاذ کند.

برخی از این رویکرد ها عبارتند از:

1. تقویت هماهنگی در سیاست خارجی و اقتصادی

یکی از اولین گام ها در استفاده بهینه از فرصت های روابط با روسیه و چین، تقویت هماهنگی بین وزارتخانه ها و دستگاه های دولتی مرتبط با سیاست خارجی، اقتصادی و صنعتی است.

باید یک استراتژی جامع و هماهنگ تدوین شود که در آن اهداف کوتاه مدت و بلندمدت به وضوح مشخص شده و تمامی دستگاه های مربوطه برای تحقق آن ها همکاری کنند. این استراتژی باید متناسب با اولویت های ملی ایران تنظیم شود تا بتوان در تعاملات با این دو کشور، از ظرفیت های آن ها به طور مؤثر بهره برداری کرد.

2. تمرکز بر همکاری های بلندمدت و توسعه ای

ایران باید به جای تمرکز صرف بر پروژه های کوتاه مدت و مقطعی، به دنبال توافقات بلندمدت و توسعه ای با روسیه و چین باشد. این همکاری ها باید بر اساس نیازهای واقعی و تقاضاهای ایران در بخش های مختلف (از جمله فناوری، انرژی، صنعت، کشاورزی و آموزش) شکل بگیرند.

به طور خاص، همکاری های علمی و تحقیقاتی، انتقال فناوری های پیشرفته و پروژه های توسعه ای مشترک باید در اولویت قرار گیرند. این نوع روابط نه تنها برای توسعه صنعتی و اقتصادی ایران مفید است، بلکه می تواند به ایران کمک کند تا در سطح بین المللی نقش قوی تری ایفا کند.

3. افزایش استفاده از فناوری های پیشرفته

چین و روسیه در حوزه فناوری های پیشرفته، به ویژه در زمینه های نظامی، دیجیتال، انرژی و ساخت وساز، دارای ظرفیت های بالایی هستند. ایران باید به ویژه در عرصه های فناوری اطلاعات، انرژی های تجدیدپذیر، و زیرساخت های حمل ونقل از تجربیات این دو کشور بهره برداری کند.

برای این منظور، باید توافقاتی در زمینه انتقال دانش فنی، آموزش متخصصان و راه اندازی پروژه های مشترک برقرار شود. همکاری در زمینه های فناوری می تواند به تقویت صنایع بومی ایران و رشد اقتصادی آن کمک کند.

4. ایجاد روابط تجاری متوازن و دوطرفه

یکی از مسائلی که در روابط ایران با چین و روسیه باید مورد توجه قرار گیرد، ایجاد روابط تجاری متوازن و دوطرفه است. ایران باید از واردات صرف و رابطه تک جانبه با این کشورها پرهیز کرده و به سمت تأمین نیازهای خود از طریق صادرات محصولات و خدمات بومی پیش رود.

در این راستا، به ویژه در صنایع دانش بنیان، باید بر صادرات کالاها و خدمات ایرانی تمرکز شود. در عین حال، ایران باید به دنبال تأسیس مراکز تجاری مشترک با روسیه و چین باشد که در آن ها تبادل کالا، خدمات و سرمایه گذاری ها صورت گیرد.

5. تقویت دیپلماسی فرهنگی و علمی

برای بهره برداری بهتر از فرصت های موجود در روابط با چین و روسیه، ایران باید دیپلماسی فرهنگی و علمی خود را تقویت کند. این امر می تواند از طریق اعزام هیئت های علمی، دانشگاهی و فرهنگی به این کشورها، برگزاری همایش ها و نمایشگاه های فرهنگی، و همچنین ایجاد برنامه های مشترک آموزشی و پژوهشی صورت گیرد. با ارتقای سطح تبادل علمی و فرهنگی، ایران می تواند علاوه بر تقویت روابط خود با این دو کشور، در آینده ای نه چندان دور به مرکز تبادل دانش و فناوری منطقه ای تبدیل شود.

6. تعامل هوشمندانه در مسائل جهانی

ایران باید در تعاملات خود با چین و روسیه، به ویژه در مسائل جهانی و منطقه ای، با دقت عمل کند. ایران می بایست از فرصت هایی که در این روابط برای تقویت موقعیت خود در سطح جهانی به وجود می آید، به درستی بهره ببرد. به عنوان مثال، ایران می تواند در مذاکرات بین المللی (مانند مذاکرات تغییرات اقلیمی یا بحران های منطقه ای) از حمایت های این دو کشور بهره برداری کرده و در عین حال موقعیت خود را تقویت نماید.

برای بهره برداری بهینه از فرصت ها و نقاط قوت چین و روسیه که دوقطب بزرگ ثروت و دانش و قدرت در جهان امروز هستند ، ایران باید رویکردهای استراتژیک و بلندمدتی اتخاذ کند که بر مبنای هماهنگی بیشتر در سیاست های داخلی، ایجاد روابط تجاری متوازن، تقویت استفاده از فناوری های پیشرفته و دیپلماسی فرهنگی و علمی باشد. تنها در این صورت است که ایران می تواند از این اتحاد استراتژیک به طور مؤثر بهره برداری کرده و در عرصه های مختلف اقتصادی، علمی و سیاسی به موفقیت های بزرگ تری دست یابد.

*عضو هیات علمی دانشگاه

انتشار مطالب در باشگاه نخبگان ایرنا به منظور تبادل آرا و نظرات گوناگون جامعه است و الزاما به معنای تأیید کامل محتوای آن نیست. ایرنا آمادگی انتشار نقد و بررسی دیدگاه های منتشر شده را دارد.